Türkiye’de Kamu İktisadi Teşebbüsleri (KİT), Kamu İktisadi Kuruluşları (KİK) ve İktisadi Devlet Teşekkülleri (İDT) olarak iki ana statüde değerlendirilmektedir. Her iki statüdeki kuruluşların sermayesi devlete aittir; aralarındaki temel fark ise faaliyet gösterdikleri esaslardan kaynaklanır.
KİK‘ler, kamu hizmeti ve toplumsal fayda odaklı olarak, verimlilik ve istikrar esasına göre çalışır. Finansman açıklarını doğrudan hazineden karşılarken, oluşan fazlalıkları da hazineye devrederler. İDT‘ler ise piyasa koşulları ve ticari esaslara göre, özellikle stratejik sektörlerde faaliyet gösterir. Zararlarını piyasa imkanlarıyla (borçlanma vb.) karşılamaya çalışır, karlarını ise büyüme ve rekabet güçlerini artırmak için kullanırlar.
Çin Halk Cumhuriyeti’nde ise KİT’ler arasında Türkiye’deki gibi kesin ve hukuki bir statü ayrımı bulunmuyor. Çin’de devletin mülkiyet hakkı olduğu işletmeler, ülkenin dönemsel ihtiyaçlarına ve stratejik hedeflerine göre esnek bir şekilde yapılanabiliyor. Altyapı, teknoloji, finansman veya stratejik sektörlerde faaliyet gösteren bir KİT, ihtiyaca binaen doğrudan devlet desteği alabiliyor veya devlet müdahalesine maruz kalabiliyor. Bu esnek müdahale imkanının ve politikaların kurumlar üzerinde stres yaratmadan uygulanabilmesinin ana sebebi, işletmelerdeki güçlü parti komiteleri ve parti disiplininin mutlak üstünlüğü. Sermaye yapısı ve mülkiyet nasıl olursa olsun, parti disiplini her koşulda belirleyici durumda. Bu nedenle Çin’deki KİT’ler, devletin sahip olduğu hisse oranlarına ve atadığı yöneticilere bağlı olarak geniş bir yelpazede değerlendiriliyor ve pratikte faaliyet esasları bakımından bir KİK veya İDT modeli arasında geçişkenlik gösterebiliyor.
25 Ağustos 2025’te Heilongjiang eyaletinde faaliyet gösteren Longjiang Orman Sanayi Grubunun (中国龙江森林工业集团有限公司, kısaltması龙江森工) daveti üzerine Harbin, Hailin ve Shangzhi illerinde bulunan çeşitli işletmeleri ziyaret etme fırsatı bulduk. Çin’deki KİT yapılanmaları, etkinlikleri ve gelişmişlik düzeyleri hakkında bilgi edinmek için oldukça faydalı olan bu ziyaretteki deneyimlerimizi sizlerle paylaşacağız.
Longjiang Orman Sanayi Grubu, 30 Haziran 2018’de, tamamen devlet kontrolünde olan Çin Longjiang Orman Sanayi (Grup) Ana Şirketi’nin yeniden yapılandırılmasıyla kurulmuş büyük ölçekli bir devlet destekli kamu yararı odaklı oluşumdur. Heilongjiang Eyalet Parti Komitesi ve Eyalet Hükümeti, gruba üç temel işlev yüklemiştir: ekolojik inşa, endüstriyel kalkınma ve ormancılık yatırımı. Grup, sorumluluk bölgesindeki kilit devlet ormanlık alanlarının korunması ve yönetiminden sorumlu olup; ağaçlandırma, orman bakımı, ormanlık sulak alanların ve yabani hayvan-bitki türlerinin korunması, düzenli saha denetimleri, orman yangını önleme gibi faaliyetler yürütmektedir.
Grup bünyesinde 23 ormancılık ofisi (ve bu ofislere bağlı 390 ormancılık sahası ve alt-işletmeleri), 17 uzmanlaşmış grup şirketi, 13 şehir içi işleme fabrikası ve 9 kamu kuruluşu (okul vb.) bulunmaktadır. Grup, 2025 yılı itibariyle 20’si AAA ve üzeri olmak üzere toplam 30’dan fazla doğa turizmi işletmesini bünyesinde barındırmakta. Pekin kış olimpiyatlarının açılış ve kapanış seremonilerinin yapıldığı Kar Köyü (雪乡) gibi bazı işletmeler ulusal ve uluslararası üne kavuşmuş. Bunların yanı sıra, yüzlerce çeşit orman gıda ürününün işlendiği iki adet marka da (Heisen ve Sen) Grup bünyesinde işletilmekte.
Doğaya Titizlikle Yaklaşan Bir Disiplin
Bölgenin doğal güzelliklerine ve turistik kapasitesine değinmeden önce, son zamanlarda ülkemizin de gündemini fazlasıyla meşgul etmiş orman yangınlarıyla mücadele konusunda başarılı bir örnek teşkil eden bir işletmeye değinelim: Longjiang Orman Sanayi Grubuna bağlı, 206 bin hektarlık arazi üzerinde faaliyet gösteren Weihe Orman Ofisi (苇河林业局).
Bu işletme ile ilgili ilk dikkatimizi çeken ayrıntı, tüm çalışanlarının kamuflaj üniforma giymesi ve son derece disiplinli bir şekilde hareket etmeleri oldu. Daha sonra Longjiang Orman Sanayi Grubu bünyesindeki çoğu işletmede kamuflaj üniforma uygulaması olduğunu öğreniyoruz. Tek hissedarının devlet olduğu bu işletme, orman kaynakları yönetimi, afetle mücadele, tam zamanlı çevre koruma ve denetleme gibi temel kamu hizmetlerinin dışında, turizm, kereste ve organik gıda ticareti gibi alanlarda da faaliyet gösteriyor.
Orman Yangınlarına Geçit Vermeyen Uygulama: Hassas Ormancılık
Weihe Orman Ofisi, sorumlu olduğu bölgelerde, hassas ormancılık ve akıllı tarım uygulamaları için gelişmiş bir teknoloji ağı kullanıyor. Bu sistem, arazide akıllı hava istasyonları, toprak nem ve sıcaklık sensörleri, uydu görüntüleri ve insansız hava araçlarından yararlanarak arazilerden tam zamanlı veriler topluyor. Toplanan bu ham veriler (sıcaklık, nem, yağış, toprak koşulları, bitki sağlığı) kablosuz iletişim ağları (IoT) ile bulut tabanlı bir merkezi platforma iletiliyor. Bu platformda, yapay zeka ve makine öğrenmesi algoritmaları ile işlenen veriler, anlamlı bilgilere dönüşüyor. Çıktılar, operatörlere gerçek zamanlı sulama önerileri, yangın erken uyarıları, hastalık risk tahminleri ve hasat verimliliği analizleri sunan mobil uygulamalar veya web arayüzleri aracılığıyla iletiliyor.
Weihe Orman Ofisi, farklı alanlarda faaliyet yürüten farklı departmanlardan oluşuyor ve bünyesinde binlerce kişi istihdam ediliyor. Fide yetiştirme teknikleri, tohum araştırmaları ve aşılama konularında AR-GE tesisleri ve saha laboratuvarları olan birçok çiftlik/sera alanına sahip alt işletmeler bulunuyor. Bu alt işletmelerden biri de Pinglin Orman Çiftliği (平林林场). Şu ana kadar bahsi geçen kurumlar arasındaki ilişkinin üzerinden geçecek olursak: Heilongjiang eyaleti genelinde 11 farklı ilde faaliyet gösteren Longjiang Orman Sanayi Grubu, yerel bölge ofisi Weihe Orman Ofisi ve ona bağlı olan şimdi bahsedeceğimiz Pinglin Orman Çiftliği. Bu hiyerarşik düzen, geniş orman arazilerinin her bir köşesinden sorumlu bir odak, her bir ayrıntı üzerinde çalışan bir birim yapılanmasını olanaklı kılıyor.
Pinglin Orman Çiftliği, 1958 yılında kurulmuş bir ekolojik denetim üssü. Çiftlik, 23.516 hektarlık bir alanda seralara ve endemik türlerin sergilendiği interaktif sergi alanlarına ev sahipliği yapıyor. Sırf bu bahar, 2102 dönümlük alanda yüksek kaliteli ağaçlandırma çalışmalarını tamamladıklarını öğreniyoruz. 20.000’den fazla ağaç ve çalı (karaağaç, kızılçam ve porsuk ağacı vb.); 1400 metrekareye kadar da otsu çiçekler özenle dikilmiş. Tam zamanlı denetime bağlı olarak, benimsenen “Sıfır Yangın, Sıfır Yangın Koşulu” kodlu hedefi her yıl özenle gerçekleştiriyorlar.
Sahada Tarımsal Ar-Ge Çalışmaları ve Tam Zamanlı Fide Yetiştiriciliği
Longjiang Orman Sanayi Grubuna bağlı, Weihe Orman Ofisi’ne hiyerarşik olarak paralellik gösteren bir başka oluşum ise Yabuli Orman Ofisi (亚布力林业局).Buradadikkatimizi çeken ilk ayrıntı ise seraların bitişiğinde gördüğümüz laboratuvarlar oldu.
Yabuli Orman Ofisi bünyesindeki laboratuvarlarda doku kültürü tekniğiyle bazı ender bitkilerin de yetiştirildiğini öğreniyoruz. Bu gibi uygulamalar, Eyalet Orman Bilim Akademisi (省林科院林业所)ile eşgüdümlü olarak gerçekleştiriliyor. Saha içerisinde birçok doğal koşul denetim ekipmanları de yer alıyor. Sıcaklık, nem, basınç, rüzgâr yönü, rüzgâr hızı, toprak sıcaklığı, güneşlenme, yağış miktarı ve yağış türü gibi veriler gerçek zamanlı toplanarak orman yangını ile sel tahminleri için veri desteği sağlanıyor. Bunların yanında, diğer orman ofislerinde olduğu gibi, endemik bitki, böcek ve hayvan türlerinin sergilendiği numune müzeleri de mevcut.
Genel bir uygulama olan ancak burada öğrendiğimiz bir bilgiyi sizlerle de paylaşalım: Normal koşullarda bir fıstık çamı 15 yaşına geldiğinde çam fıstığı (kozalak) vermeye başlıyormuş. Seralarda özenle yetiştirilen çam fideleri her yıl yaşlarına göre farklı bölgelerde sınıflandırılıyor. Dört yaşını geçen fidelere yaşlı çam aşılanarak kozalak verme yaşları yarıya indiriliyormuş. Bununla beraber, burada yetiştirilen çamlar bir süre sonra ormana dikilerek orman ekosistemi üzerinde proaktif bir koruma sağlanıyor.
Sonuç: Kamucu Yaklaşım Bilimsel Yaklaşımdır
“…İnsanların uğraştığı bütün meseleler, karşılaştığı bütün tehlikeler, elde ettiği başarılar, toplumca yapılan genel bir mücadelenin dalgaları içinden doğagelmiştir.”
— Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, Atatürk’ün Bütün Eserleri 20. Cilt, s. 23
Bahsettiğimiz tüm işletme ve birimler, ulaştıkları teknik kapasitelerine ülke olarak benimsenen genel bir yönelimin “dalgaları içerisinde” yapılanmış ve gelişiyor. Faaliyetlerin tanıtımı sırasında sık sık bahsi geçen “Yeşil Dağlar ve Berrak Sular Paha Biçilemez Servettir” (kısacası Çift Dağ Tezi, 两山论) Çin’in ekolojik bir medeniyet kurma kararlılığını yansıtıyor.
Her çalışmanın arkasında bir ruh hali vardır. Biz de teknik çalışmaların yapıldığı her sahada, yapılan çalışmaları anlamlandıran özlü sözlerle karşılaştık. Her işletmede, Çin Komünist Partisi’nin (ÇKP) kamucu ruhu ile faaliyetlerin niteliğinin birleştiği bir çalışma kültürü yaratılmış.
Genele hizmet ve kamuculuk, sosyal anlamda bilimsel olmaktır. Burada bilimselliği teşkil eden olgu, bütüncül ve genelin hizmetinde olan bir anlayışın, her durum ve zamana, toplumun her birimine ulaşabilecek tutarlılığa ve kapsayıcılığa erişme koşuludur. Bireysel bir anlayışın bilimsel davranma zorunluluğu yoktur, ancak bütüncül olan tutarlı yani bilimsel olmak zorundadır. Bütüncüllük; eşgüdüm, ortak teorik zemin ve kapsayıcılık demektir.
Kamuculuk; toplumun iktisadi düzlemde ifade ettiği bütüncül anlayıştır. Uzun erimli toplumsal planlama ile zamanda, kaynakların eşgüdümü ile mekanda ortak bir zemin tasarısıdır. Toplumun aşkın etkinliğini hayata geçirmede bir koşuludur. Toplumlar ancak kamucu bir anlayışla kendilerine tam anlamıyla hâkim olabilir. Halkın egemenliği ancak kamuculukla sağlanabilir.
