İngiliz istihbarat tarihinin en tartışmalı ve etkileyici figürlerinden biri olan Thomas Edward Lawrence – kamuoyunda bilinen adıyla “Arabistanlı Lawrence” 1935 yılı itibarıyla, sessizce sona eren bir görevin ardından Kaşgar’a kadar uzanan yeni yolculuğa çıkacağını anlıyoruz. Dönemin Kahire Büyükelçisi Mehmet Ali Şevki Alhan’ın ‘Gayet Gizli’ notuyla rapor ettiği bir raporda, Lawrence’ın Shaw takma adıyla İngiliz tayyare karargâhında görev yaptığı ve kısa süre önce buradaki vazifesinin sona erdiği bildirilmektedir. Aynı belgede, Lawrence’ın bu görev süresi boyunca Türkçe öğrenimine özel bir ilgi gösterdiği vurgulanmakta ve dikkat çekici bir seyahate hazırlandığı belirtilmektedir.

Bu seyahatin rotası dikkate değerdir: Bağdat, İran ve Afganistan üzerinden Kaşgar’a, yani bugünkü Çin’in Sincan Uygur Özerk Bölgesi’ne uzanan bir güzergâh. Nihai durak olarak ise oradaki İngiliz Başkonsolosluğu gösterilmekte, Lawrence’ın burada misafir edileceği ifade edilmektedir. Belgenin en çarpıcı yönlerinden biri ise bu seyahatin gerekçesidir: Japonların Orta Asya ve Çin sınırlarında artan faaliyetlerini yerinde incelemek.

1930’lu yıllar, Japon İmparatorluğu’nun Asya kıtasındaki etkisini yoğunlaştırdığı, özellikle Çin’in kuzeyinde ve Mançurya’da askeri-siyasi varlığını pekiştirdiği bir dönemdir. Bu bağlamda, Lawrence gibi hem saha deneyimi yüksek hem de bölgesel kültürlere aşina bir istihbarat mensubunun Orta Asya’ya gönderilmesi, sadece İngiltere’nin Doğu’daki rekabet algısını değil, aynı zamanda bu bölgede Japonya’ya karşı yürütülen örtülü diplomatik ve istihbari faaliyetlerin boyutunu da gözler önüne sermektedir. Uzun yıllar boyunca Müslüman halklar arasında çalışma yürüten, Arap kabileleri Osmanlı İmparatorluğuna karşı kışkırtabilecek düzeyde akıcı Arapça konuşabilen ve Türkçe öğrenmeye başlayan Lawrence gönderilmeyecekti de kim gönderilecekti.

Kaşgar gibi kültürel ve stratejik açıdan çok katmanlı bir merkezde bulunacak bir İngiliz görevlisinin, hem yerel dinamiklere hem de Çin-Japon rekabetine dair bilgi toplama hedefi gütmesi son derece muhtemeldir. Zira o dönem içinde de Kaşgar önemli bir ticaret şehri olarak bilinmektedir. Ayrıca Kaşgar’daki İngiliz konsolosluğu esasında İngiliz Hindistan hükümetine bağlı faaliyetlerini yürütüyordu ve o dönemler de Mahatma Gandhi’nin önderliğinde bağımsızlıkçı Hint ulusal hareketlere karşı İngiliz Hindistan hükümeti zor günler geçirdiği bilinmektedir.

Her ne kadar Lawrence’ın bu son seyahati hakkında elimizdeki bilgiler sınırlı olsa da, İkinci Dünya Savaşı başlarında Orta Asya’nın büyük güçler arasındaki rekabetin bir parçası haline geldiği düşünüldüğünde, bu yolculuğun basit bir diplomatik ziyaretin ötesinde anlamlar taşıdığı açıktır. Bu bağlamda Lawrence’ın, İngilizlerin sadece Arabistan’daki değil, Asya’nın derinliklerindeki istihbarat faaliyetlerinin de sessiz aktörlerinden biri olabileceği görülebilir.

Ancak Lawrence resmi olarak 19 Mayıs 1935 yılında İngiltere’de bir motosiklet kazası sonucu öldüğü bildirilir. Kahire Büyükelçisi Mehmet Ali Bey’in raporuyla Lawrence’ın resmi ölüm tarihi arasında sadece iki buçuk ay vardır. Lawrence belki de Büyükelçimiz Mehmet Ali Bey’in rapor ettiği şekilde Orta Asya seyahatine başlayamadan hayatını kaybetmiştir. Belki de istihbarat faaliyetlerine devam etmek için öldü imajı verilmiştir. Bu tartışma başka bir yazının konusu olduğu için daha fazla derinleştirmiyoruz.

Ocak 2025 tarihinde gizliliği kaldırılan dönemin Kahire Büyükelçisi Mehmet Ali Şevki Alhan tarafından kaleme alınan diplomatik belgenin içeriğini aşağıda görüntüleyebilirsiniz.

Anahtar Kelimeler (Keywords):

• Arabistanlı Lawrence
• Thomas Edward Lawrence
• İngiliz istihbaratı
• Kaşgar seyahati
• 1935 gizli belgeler
• Mehmet Ali Şevki Alhan
• Çin Sincan bölgesi
• Japonya Çin Orta Asya
• İngiliz konsolosluğu Kaşgar
• istihbarat tarihi
• gizliliği kaldırılan rapor
• Lawrence motor kazası

Meta Description :

1935’te Arabistanlı Lawrence’ın Kaşgar’a yönelik sessiz görevini anlatan ve 2025’te gizliliği kaldırılan tarihi İngiliz istihbarat belgesini keşfedin.

ABD Avrupa bayram Bilim BLCU BRICS burs China CSC Culture Deprem Ekonomi eğitim Kore Kültür Pekin Rusya Scholarship science Sinciang Sinciang Uygur Ozerk Bolgesi Sino Sino Turkish Sino Turkish Sino Turkish Sino Turkish Sino Turkish Sino Turkish Studies Sino Turkish Studies Sino Turkish Studies Sino Turkish Studies Tayvan Trump Turkiye Türkiye University USA Uyghur Wang Yi WIPO Xi Jinping Xinjiang ZJUT Çin çin