1955 yılına ait T.C. Varşova Büyükelçiliği’nden Hariciye Vekâleti’ne (T.C. Dışişleri Bakanlığı’na) gönderilen yazı Türkiye’nin komünist ülkelerle ilişkilerindeki tutumunu anlamak açısından önemli bir tarihsel belgedir.
Belgenin İçeriği
2 Temmuz 1955 tarihli belgede, Türkiye Cumhuriyeti Varşova Büyükelçiliği, Dışişleri Bakanlığı’na çekinceli bir diplomatik durumu bildirmektedir. Yazının temel konusu, Türkiye ile diplomatik ilişkisi bulunmayan Çin Halk Cumhuriyeti (ÇHC) gibi komünist ülkelerin elçilik temsilcileriyle karşılaşıldığında nasıl bir tutum izlenmesi gerektiğidir.
Belgede, çoğu zaman bu ülkelerin büyükelçilerinin Türk diplomatlardan bilinçli olarak uzak durdukları, fakat Sovyetler Birliği’nin (SSCB) “barışçıl taarruz” politikasının etkisiyle bu tutumlarında son zamanlarda bir esneklik görüldüğü ifade edilmektedir. Özellikle yeni atanan ÇHC Varşova Büyükelçisi’nin Batı elçiliklerine mektup göndererek Türkiye ile temas kurma isteği dikkat çekmektedir. Türkiye Büyükelçiliği ise bu girişime karşılık verilip verilmemesi konusunda Batı elçileriyle görüşmüş, neticede herhangi bir cevap vermemenin uygun olacağına karar vermiştir.
Diplomatik Tutarsızlığın Örtük Eleştirisi
Belgenin son bölümünde yer alan ifadeler, Türkiye’nin komünist ülkelerle olan ilişkilerindeki tutarsızlığa dair önemli ipuçları verir ve şöyle denilmektedir:
“Kendileri ile siyasi münasebetlerimiz olmayan Doğu Almanya ile ticari münasebetlerimiz vardır. Komünist Arnavutluk’un bize karşı durumu da, kendileri ile münasebette bulunduğumuz herhangi bir peyk (SSCB etkisindeki) devletin durumundan farksızdır.”
Bu ifade, Türkiye’nin siyasi ilişkisi olmayan bir komünist ülke (Doğu Almanya) ile ticari ilişki kurabilmesine rağmen, Çin gibi çok daha etkili bir ülkeye tamamen kapalı kalmasındaki çelişkiye dikkat çekmektedir. Yazının sonunda “hareket hattımız hakkında aydınlatılmamızı dilerim” denilerek Ankara’nın net bir politika belirlemesi talep edilmektedir.
ABD’nin Dolaylı Etkisi: “Batı Elçileriyle Görüş Birliği”
Belgede “Batı devletleri elçileriyle fikir teatisinde bulunulduğu” ifadeleri, aslında Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) çizdiği dış politika hattına gönderme niteliğindedir. ÇHC’nin mektuplarına karşılık verilmemesi kararlaşması, Batı bloğunun (esas olarak ABD’nin) Pekin yönetimini diplomatik olarak izole etme politikasıyla birebir örtüşmektedir.
Kore Savaşı (1950–1953) sırasında Türkiye’nin de dahil olduğu ABD öncülüğündeki Birleşmiş Milletler (BM) Kuvvetleri Çin Halk Gönüllü Ordusu’na karşı savaşmıştı. ABD’nin 1950-60 aralığındaki dış politikası, Asya’da komünizmin yayılmasını önlemeye odaklanmıştı. Bu strateji, Türkiye gibi cephe ülkelerinde Pekin ile diplomatik temas kurulmasını caydıracak nitelikteydi.
Dönemin Varşova Büyükelçileri: Abdülahad Akşin ve Wang Bingnan
- Türkiye Cumhuriyeti Varşova Büyükelçiliği görevini 1952-1957 yılları arasında Büyükelçi Abdülahad Akşin üstlenmiştir. Yazım tarihi ve büyükelçi imzası itibariyle belgeyi yazan diplomat olduğu düşünülebilir. Ayrıca kendisi tarihçi Prof. Dr. Sina Akşin’in babasıdır.
- Çin Halk Cumhuriyeti Varşova Büyükelçisi Wang Bingnan (王炳南) ise 1955 yılında bu göreve atanmıştır. Metinde yer alan ‘’birkaç ay önce atanan’’ ifadesinden halefi Zeng Yongquan (曾涌泉) olmadığı anlaşılmaktadır.
2 Temmuz 1955 tarihli bu belge, Türkiye’nin Soğuk Savaş döneminde izlediği temkinli ve bağlantılı dış politikanın tipik bir örneğidir. Belgede, Türk diplomasisinin kendi karar mekanizmasından ziyade Batı bloğunun tutumuna endeksli bir çizgide hareket ettiği açıkça görülmektedir. Ayrıca Türkiye’nin çeşitli komünist ülkelerle farklı seviyelerde temas kurmasına rağmen, Çin gibi yükselen bir güce tamamen kapalı kalmasının tutarsızlığı da belgede dolaylı bir dille eleştirilmektedir. Bu yazışma, Türkiye’nin çok kutuplu bir dünyada kendi diplomatik kapasitesini daha aktif kılması gerektiren tarihsel dersler barındırmaktadır.
Kaynak:
1. https://diad.mfa.gov.tr/diad/tarihce/1983.pdf
2. https://www.mfa.gov.cn/eng/zy/wjrw/lrfbzjbzzl_665553/202405/t20240531_11367672.html
3. Türkiye Cumhuriyeti Varşova Büyükelçiliği, “Hariciye Vekâleti’ne Diplomatik İlişkiler Hakkında Yazı,” 2 Temmuz 1955, G0002427-91-1, Devlet Arşivleri Başkanlığı.
ABD Avrupa bayram Bilim BLCU BRICS burs China CSC Culture Deprem Ekonomi eğitim Hindistan Kore Kültür Pekin Rusya Scholarship science Sinciang Sinciang Uygur Ozerk Bolgesi Sino Sino Turkish Sino Turkish Sino Turkish Sino Turkish Sino Turkish Sino Turkish Studies Sino Turkish Studies Sino Turkish Studies Sino Turkish Studies Tayvan Trump Turkiye Türkiye University USA Uyghur Wang Yi Xi Jinping Xinjiang ZJUT Çin Halk Cumhuriyeti Şanghay
