Çin Halk Cumhuriyeti Devlet Başkanı Xi Jinping, ABD ile ticaret savaşının tırmandığı bir dönemde Vietnam, Malezya ve Kamboçya ziyaretlerinde bulundu. Bu ülkelerin Çin için anlamı büyük. Zira üç ülke de 2017’de başlayan I. Ticaret Savaşı sonrası büyük Çin şirketlerinin yatırımlarının odağı olmuştu. Çin, bu ülkelerin en büyük doğrudan yatırımcısı. En önemli sebep de Çinli şirketler, ABD’nin ticaret yasaklarından kaçınmak için bölgeye üretim tesisi kurma yarışına girmişti.
Çin, Kamboçya’nın en büyük doğrudan yabancı yatırımcısı (2023’’te ülkedeki toplam doğrudan yabancı yatırımların %40’ından fazlası Çin’den). Vietnam’da imalat, altyapı ve enerji projelerinde dev Çin şirketlerinin yoğun yatırımları var ve 2017’den beri ülkenin en büyük doğrudan yabancı yatırımcısı yine Çin. Malezya da yine Çinli şirketlerin enerji, yeşil teknoloji, elektronik ve lojistik yatırımları öne çıkıyor ve ayrıca ülke, Çin’in “Dijital Kuşak Yol” projesinin önemli merkezlerinden biri. Özetle üç ülke de Çin’in en büyük ticaret ortağı ve ayrıca ASEAN üyesi olmaları nedeniyle (ASEAN’ın bu yılki dönem başkanı Malezya), Çin açısından hem bölge hem de dünya ile ekonomik ilişkilerde vazgeçilmez role sahipler.
SEATO’DAN ASEAN’A
ASYA’YI ‘KOMÜNİZMDEN KORUMA’ PROJESİ
Xi’nin bölge ülkelerine ziyaretine bir ara vererek ASEAN’ın arka planını irdeleyelim. ASEAN (Association of Southeast Asian Nations/Güneydoğu Asya Uluslar Birliği), Soğuk Savaş döneminde, özellikle de ABD’nin Çin ve Sovyetler Birliği’ne karşı yürüttüğü “komünizmle mücadele” stratejisinin bir uzantısı olarak 1967 yılında kuruldu. Temelinde 1954’te ABD ve İngiltere öncülüğünde kurulan SEATO (Güneydoğu Asya Antlaşması Örgütü) yatıyordu. ABD, İngiltere, Yeni Zelenda, Pakistan, Filipinler, Tayland ve Avustralya’nın merkezinde yer aldığı SEATO, doğrudan askeri bir ittifaktı ve amacı komünist genişlemeyi engellemekti. Ancak etkisiz kalınca 13 yıl sonra ASEAN ortaya çıktı. O dönem bölgede Vietnam Savaşı tüm şiddetiyle sürmekteydi ve komünist hareketler Laos, Kamboçya, Endonezya gibi ülkelerde etkindi. Bu, Amerikan jeopolitiği için felaket demekti ve olası bir domino etkisine karşı bölge ülkeleri komünizme karşı bir şemsiye altında bir araya getirilmek üzere toplanmıştı.
Dünyadaki siyasi ve jeopolitik dönüşümden ASEAN da nasibini aldı ve Soğuk Savaş sonrası ideolojik kaygılar ikinci plana düştü. 1995-99 arası “eski düşmanlar” Vietnam, Laos, Myanmar ve Kamboçya ASEAN’a üye oldu. Bu genişleme ile birlikte ASEAN, tam bir bölgesel örgütlenmeye dönüştü. 1997’de ASEAN+3 (Çin, Güney Kore ve Japonya) platformu kuruldu.
Çin’in ekonomide yaşadığı mucizevi kalkınma, ASEAN için büyük fırsatlar sundu. Çin-ASEAN Serbest Ticaret Anlaşması 2002 yılında imzalandı. 2020 itibarıyla Çin, ASEAN’ın en büyük ticaret ortağı oldu ve karşılıklı ticaret, 2024 yılında 963 milyar dolar gibi devasa bir hacme yükseldi.
ASEAN, kendi birlikteliğini “büyük güç rekabetinden uzak”, “bağlantısız” ve “tarafsız” olarak nitelendiriyor. “Tarafsız” ama herkesle işbirliğine açık” ifadeleri yıllık zirvelerin sonuç bildirgelerinde düzenli olarak vurgulanıyor.
ASEAN’IN ABD-ÇİN REKABETİNDEKİ ROLÜ
Şimdi Xi’nin Vietnam, Malezya ve Kamboçya ziyaretlerine geri dönelim. 8 Nisan’da ABD Başkanı Trump önce açıklayıp sonra 90 günlüğüne ertelediği neredeyse bütün dünyaya yönelik gümrük vergilerinde Çin’den sonra en fazla hedef aldığı ülkeler ASEAN bileşenleri.
Şekil 1’de gördüğümüz tablo, ASEAN ülkelerini ABD ve Çin arasında bir seçim yapmaya zorlamak üzere oluşturulan bir Trump stratejisi. Fakat bu strateji ASEAN ülkelerinin iddia ettiği “stratejik özerklik” ve “denge politikası”na ters. ASEAN’ın ruhunda oluşturulan açık ticaret ve bölgesel entegrasyon, Trump’a karşı sınanacak.
Xi Jinping de bu “ASEAN ruhunu” esas alan bir gezi düzenledi. ASEAN ülkeleri Çin’in en büyük ticaret hacmini oluşturuyor. Ziyaretin amacı, Trump’ın ekonomik zorbalığına karşı Xi tarafından komşu ülkelere güven verme temelinde. Elbette Xi’nin peş peşe yaptığı ziyaretler, Trump’ın tarife tehdidiyle tırmanan gerginlik ortamında bölgeyi yanında tutma stratejisi. Xi’nin ziyareti boyunca bölge ülkelerinin medya organlarında “herkesle dost, kimseyle düşman” temalı haberler gazete manşetlerini süslediğini not edelim.
Xi’nin ziyaretlerinde Çin’in bölgeye yönelik yüksek hızlı tren projeleri ve altyapı yatırımları, dijital ekonomi ve yapay zeka işbirliği, enerji ve yeşil kalkınma projelerinin ivmesinin süreceği vurgulandı. Çin liderliği tarafından bölgeye açık bir şekilde “Çin ayrışmıyor, sizi terk etmiyor. AB’’nin yaptırımları varsa, bizde işbirliği ve yatırım var” mesajı iletildi.
Elbette Trump’ın tarifeleri, ASEAN ülkelerini zor bir tercihle karşı karşıya bırakıyor. Ancak ASEAN’ın kurumsal hafızası ve ASEAN ruhu, Trump’ın onları bıraktığı seçenek ola “ya biz ya onlar” yaklaşımını reddetmesi mümkün. Bunu yaparken de iki dünya devinin rekabetinden pragmatik fayda edinmeyi umuyorlar.
‘KÜRESELLEŞMENİN ASYA ÇAĞI’
Son olarak Xi Jinping’in ziyareti üzerine Çin Dışişleri Bakanı Wang Yi’nin yorumlarını not düşmekte fayda var. Çinli diplomat, Pekin’in komşu ülke diplomasinini derinleştirmesini “küreselleşme Asya Çağı’na girdi” diyerek yorumladı.
Wang Yi, Çin Devlet Başkanı’nın bölgeye gitmesini bu yılki ilk yurtdışı ziyaretleri olduğunun altını çizdi. Çin Dışişleri Bakanlığı resmi sitesinde yayımlanan brifingde Wang Yi, “Çin, çevresindeki bölgelere geniş ve stratejik bir bakış açısıyla yaklaşıyor ve gerçek bir uzun vadeli vizyon sergiliyor. Küreselleşme ‘Asya anına’ girdi, dünyanın ağırlık merkezi Asya’ya kayıyor ve Çin burada önemli bir motor.” ifadelerini kullandı.
Çinli diplomatın yorumları hayli kritik. Zira, küreselleşmenin önderi ABD, ekonomik olarak korumacılığa yönelirken yeni küreselleşmenin lideri ve sözcüsü Çin oldu ve dünya bir anlamda tersine döndü diyebiliriz.
ABD Avrupa bayram Bilim BLCU BRICS burs China CSC Culture Deprem Ekonomi eğitim Hindistan Kore Kültür Pekin Rusya Scholarship science Sinciang Sinciang Uygur Ozerk Bolgesi Sino Sino Turkish Sino Turkish Sino Turkish Sino Turkish Sino Turkish Studies Sino Turkish Studies Sino Turkish Studies Sino Turkish Studies Tayvan Trump Turkiye Türkiye University USA Uyghur Wang Yi Xi Jinping Xinjiang ZJUT Çin çin Şanghay
